Η νόσος Alzheimer είναι μια προοδευτική εκφυλιστική νευρολογική διαταραχή που έχει σαν αποτέλεσμα απώλεια μνήμης, αλλαγές στη προσωπικότητα και τη συμπεριφορά, σφαιρική νοητική δυσλειτουργία και λειτουργική έκπτωση. Είναι η πιο κοινή αιτία άνοιας στους ηλικιωμένους. Η απώλεια πρόσφατης μνήμης είναι το πρωιμότερο σημείο καθώς σε προχωρημένα στάδια οι ασθενείς είναι ολοκληρωτικά εξαρτώμενοι από φροντιστές ακόμη και για τις βασικές καθημερινές δραστηριότητες.
Υπάρχουν 2 διακριτοί τύποι της νόσου Alzheimer:
- Πρώιμης έναρξης (Early-Onset Alzheimer’s): Εμφανίζεται σε άτομα κάτω των 65 ετών, λιγότερο συνηθισμένο και μπορεί να υπάρχει γενετική προδιάθεση.
- Όψιμης έναρξης (Late-Onset Alzheimer’s): Εμφανίζεται σε άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω και είναι η πιο συνηθισμένη μορφή της νόσου.
Τα επιδημιολογικά δεδομένα δείχνουν πως:
- Το 95% όλων των περιπτώσεων είναι σποραδικές μορφές όψιμης έναρξης και αφορούν ασθενείς > 65 ετών.
- Η πρώιμης έναρξης Νόσος Alzheimer αφορά το 5% όλων των περιπτώσεων δηλαδή ασθενείς < 65 ετών.
- Ο κίνδυνος νόσησης των πρώτου βαθμού συγγενών των ατόμων με νόσο Alzheimer είναι 3-4 φορές μεγαλύτερος από τα άτομα χωρίς οικογενειακό ιστορικό (οικογενείς μορφές- πολλαπλοί γενετικοί προδιαθεσικοί παράγοντες)
Στάδια Εξέλιξης της Νόσου Alzheimer
Η πάθηση εξελίσσεται σταδιακά με τον χρόνο και διακρίνεται σε τρία κύρια στάδια:
Πρώιμο Στάδιο (Ασυμπτωματικό – Προκλινικό)
Το στάδιο αυτό μπορεί να διαρκέσει περισσότερα από 10 χρόνια. Στο αρχικό στάδιο, τα συμπτώματα είναι ήπια και συχνά περνούν απαρατήρητα διότι τα άτομα φέρουν μεν τις βιολογικές αλλοιώσεις της νόσου αλλά ανταπεξέρχονται δε λόγω αντιρροπιστικών μηχανισμών του εγκεφάλου. Οι ασθενείς μπορεί να ξεχνούν πρόσφατα γεγονότα ή να δυσκολεύονται να βρουν τις σωστές λέξεις. Μπορεί επίσης να παρατηρηθούν μικρές αλλαγές στη διάθεση και τη συμπεριφορά, όπως αυξημένη ανησυχία ή κατάθλιψη. Παρά τα συμπτώματα, οι ασθενείς μπορούν να λειτουργούν ανεξάρτητα και να συμμετέχουν στις καθημερινές τους δραστηριότητες.
Μέσο Στάδιο (Ήπια Γνωστική Διαταραχή – Mild Cognitive Impairment / MCI))
Καθώς η νόσος προχωρά, τα συμπτώματα γίνονται πιο έντονα και οι ασθενείς χρειάζονται περισσότερη βοήθεια. Η μνήμη επιδεινώνεται σημαντικά, και οι ασθενείς μπορεί να ξεχνούν σημαντικά γεγονότα ή να μπερδεύουν τα ονόματα των αγαπημένων τους προσώπων. Η σύγχυση και ο αποπροσανατολισμός είναι συχνά, και οι ασθενείς μπορεί να δυσκολεύονται να εκτελέσουν καθημερινές δραστηριότητες, όπως το ντύσιμο ή το μαγείρεμα.
Τελικό Στάδιο (Κλινικά Έκδηλη Νόσος)
Στο τελικό στάδιο, η νόσος επηρεάζει σοβαρά τις νοητικές και σωματικές λειτουργίες. Οι ασθενείς μπορεί να χάσουν την ικανότητα να επικοινωνούν και να αναγνωρίζουν τους αγαπημένους τους. Η κινητικότητα μειώνεται, και οι ασθενείς μπορεί να χρειάζονται βοήθεια για όλες τις καθημερινές δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένης της σίτισης και της προσωπικής υγιεινής. Η φροντίδα σε αυτό το στάδιο είναι απαιτητική και συχνά χρήζει εξειδικευμένης υποστήριξης.
Η εξέλιξη της νόσου ποικίλλει μεταξύ των ατόμων, αλλά ακολουθεί συνήθως τα παραπάνω στάδια, ξεκινώντας από τις πρώτες βλάβες και καταλήγοντας σε σοβαρές νοητικές και λειτουργικές δυσκολίες.
Παράγοντες Κινδύνου
Μερικές συνθήκες της ζωής του καθενός μπορεί να αυξήσουν ή να μειώσουν τον κίνδυνο εμφάνισης Alzheimer, όπως
- Ηλικία: Ο κυριότερος παράγοντας κινδύνου με πιθανότητα εμφάνισης της πάθησης στα 65 έτη.
- Το φύλο: Μεγαλύτερο ποσοστό εμφάνισης της νόσου αφορά τις γυναίκες.
- Γενετική Προδιάθεση: Ιστορικό Alzheimer στην οικογένεια μπορεί να ενισχύσει τον κίνδυνο.
- Τραυματισμοί στο Κεφάλι: Ιστορικό σοβαρών τραυματισμών στο κεφάλι συμβάλλει στην εμφάνιση της νόσου.
- Τρόπος Ζωής και Καρδιαγγειακοί Παράγοντες: Παράγοντες όπως η κακή διατροφή, η έλλειψη άσκησης, το κάπνισμα, η υπέρταση, η χοληστερίνη, ο διαβήτης μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο.
- Αγγειακοί παράγοντες
- Κατάθλιψη
Αιτίες & Μεταβολές στον Εγκέφαλο
Η νόσος Alzheimer προκαλείται από συγκεκριμένες αλλοιώσεις στον εγκέφαλο. Παρόλο που δεν είναι πλήρως κατανοητές όλες οι διαδικασίες, υπάρχουν δύο κύριες αλλαγές που είναι χαρακτηριστικές:
- οι πλάκες αμυλοειδούς
- οι νευροϊνιδιακοί σωροί
Οι πλάκες αμυλοειδούς είναι εναποθέσεις του πεπτιδίου β-αμυλοειδούς ανάμεσα στα εγκεφαλικά κύτταρα. Αυτές οι πλάκες σχηματίζονται από την επεξεργασία μιας πρόδρομης πρωτεΐνης του αμυλοειδούς και εμποδίζουν την επικοινωνία μεταξύ των εγκεφαλικών κυττάρων.
Οι νευροϊνιδιακοί σωροί είναι συσσωματώματα της πρωτεΐνης ταυ μέσα στα εγκεφαλικά κύτταρα. Η πρωτεΐνη ταυ χάνει τη φυσιολογική της δομή και δημιουργεί σωρούς, που προκαλούν δυσλειτουργία και θάνατο των εγκεφαλικών κυττάρων. Οι αλλαγές αυτές ξεκινούν από συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου και σταδιακά εξαπλώνονται σε παρακείμενες περιοχές.
Παράλληλα, παρατηρούνται αλλαγές σε πολλά κυτταρικά συστήματα, με αποτέλεσμα τη μείωση του αριθμού των εγκεφαλικών κυττάρων και την ατροφία (συρρίκνωση) του εγκεφάλου. Αυτές οι μεταβολές οδηγούν στην προοδευτική επιδείνωση της μνήμης και των άλλων νοητικών λειτουργιών που χαρακτηρίζουν τη νόσο Alzheimer.
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα της νόσου Alzheimer είναι πολύ χαρακτηριστικά και ευρέως γνωστά. Συγκεκριμένα σε έναν ασθενή συναντώνται:
- Απώλεια μνήμης ιδιαίτερα για πρόσφατα γεγονότα και πληροφορίες.
- Δυσκολία στην εκτέλεση συνηθισμένων εργασιών όπως το μαγείρεμα ή η διαχείριση των οικονομικών.
- Προβλήματα στη γλώσσα όπως δυσκολία στην εύρεση των σωστών λέξεων ή στην κατανόηση της ομιλίας.
- Αποπροσανατολισμός και κυρίως δυσκολία στην κατανόηση της ημερομηνίας, της ώρας ή του τόπου.
- Αλλαγές στη διάθεση και τη συμπεριφορά όπως η κατάθλιψη, το άγχος και οι αλλαγές στην προσωπικότητα.
- Ένα (ή περισσότερα) από τα παρακάτω:
- αφασία (γραφή, ανάγνωση, κατανόηση, ονομασία αντικειμένων)
- απραξία (αδυναμία εκτέλεσης κινήσεων χωρίς μυϊκή αδυναμία)
- αγνωσία (αδυναμία αναγνώρισης ή ονομασίας αντικειμένων)
- διαταραχή των εκτελεστικών λειτουργιών (σχεδιασμός, οργάνωση, ιεράρχηση, αφηρημένη σκέψη).
Διάγνωση
Η διάγνωση της νόσου του Αλτσχάιμερ περιλαμβάνει μια σειρά από εξετάσεις και αξιολογήσεις:
- Κλινική Αξιολόγηση: Συμπεριλαμβανομένης της λήψης ιατρικού ιστορικού και της περιγραφής των συμπτωμάτων.
- Νευρολογικές και Νευροψυχολογικές Δοκιμές: Για την αξιολόγηση των γνωστικών λειτουργιών και της μνήμης.
- Απεικονιστικές Εξετάσεις: Όπως η μαγνητική τομογραφία (MRI) και η τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (PET) για την ανίχνευση αλλαγών στον εγκέφαλο.
- Βιολογικοί Δείκτες: Ανάλυση εγκεφαλονωτιαίου υγρού ή βιοχημικές εξετάσεις αίματος για την ανίχνευση συγκεκριμένων πρωτεϊνών.
Είναι σημαντικό να συμβουλευτεί κανείς έναν ειδικό όσο νωρίτερα αντιληφθεί τα πρώτα στάδια της νόσου, ώστε να ενημερωθεί καταλλήλως και να προετοιμαστεί για την συνέχεια και την αλλαγή που θα επέλθει τόσο στην ζωή του ασθενούς όσο και του περιβάλλοντός του.
Θεραπεία
Δεν υπάρχει θεραπεία για τη νόσο, αλλά υπάρχουν προσεγγίσεις που μπορούν να ανακουφίσουν τα συμπτώματα και να επιβραδύνουν την πρόοδο της νόσου. Μερικές από αυτές είναι:
- Φάρμακα: Όπως οι αναστολείς της ακετυλοχολινεστεράσης και οι ανταγωνιστές NMDA, που μπορούν να βοηθήσουν στη βελτίωση των συμπτωμάτων μνήμης και σκέψης.
- Ψυχοκοινωνικές Παρεμβάσεις: Στρατηγικές για την υποστήριξη της καθημερινής λειτουργικότητας και της ποιότητας ζωής, όπως η εργοθεραπεία και η υποστηρικτική ψυχοθεραπεία.
- Υποστήριξη και Φροντίδα: Στήριξη από οικογένεια, φίλους και επαγγελματίες φροντιστές είναι κρίσιμη για την ποιότητα ζωής των ατόμων με Alzheimer.
- Υγιεινή Διατροφή: Πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, πλήρη δημητριακά, ψάρια και υγιεινά λίπη.
- Καθημερινή Άσκηση: Ελαφριά άσκηση, όπως περπάτημα, για βελτίωση της διάθεσης και της φυσικής κατάστασης.
- Διαχείριση Στρες και Κοινωνική Επαφή: Συμμετοχή σε ευχάριστες δραστηριότητες και κοινωνική αλληλεπίδραση.
- Νοητικές Δραστηριότητες: Παιχνίδια και δραστηριότητες που ενισχύουν τη νοητική λειτουργία.
- Ασφαλές Περιβάλλον στο Σπίτι: Οργάνωση και εγκατάσταση βοηθημάτων για ασφάλεια.
- Σταθερό Πρόγραμμα Ύπνου: Σταθερές ώρες και άνετο περιβάλλον ύπνου.
Η έρευνα συνεχίζεται για την ανάπτυξη νέων θεραπειών και τη βελτίωση της κατανόησής μας για την πάθηση. Η έγκαιρη διάγνωση και η ενσωμάτωση υγιεινών συνηθειών μπορεί να παίξουν σημαντικό ρόλο στη διαχείριση της ασθένειας.
Η 21η Σεπτεμβρίου έχει οριστεί ως η Παγκόσμια Ημέρα Alzheimer, με στόχο την ευαισθητοποίηση γύρω από τη νόσο, που αντιμετωπίζουν εκατομμύρια άνθρωποι στο κόσμο.
Οι πληροφορίες που περιέχονται στο παρόν κείμενο έχουν καθαρά ενημερωτικό σκοπό και δεν θα πρέπει να εκλαμβάνονται ως ιατρικές συμβουλές. Ο εξειδικευμένος πάροχος υγείας σας είναι ο αποκλειστικός υπεύθυνος για την ορθή και ολοκληρωμένη ενημέρωση, διάγνωση και πιθανή θεραπεία σε οποιοδήποτε θέμα υγείας αντιμετωπίζετε και στον οποίο θα πρέπει να απευθύνεστε σε κάθε περίπτωση.
