Η παιδική παχυσαρκία αποτελεί μια μάστιγα της σύγχρονης εποχής η οποία ολοένα και γιγαντώνεται και επηρεάζει παιδιά και εφήβους σε όλο τον κόσμο. Συγκεκριμένα στην Ελλάδα, σύμφωνα με την εκτίμηση της UNICEF, περίπου τα δύο πέμπτα των παιδιών ηλικίας κάτω των 14 ετών είναι παχύσαρκα ή υπέρβαρα. Το ποσοστό αυτό μας ανεβάζει σαν χώρα πολύ ψηλά στην κατάταξη σε σχέση με τα υπόλοιπα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και καθιστά την ανάγκη αντιμετώπισης του προβλήματος πιο επιτακτική από ποτέ.
Ως παχυσαρκία ορίζεται μια σωματική κατάσταση κατά την οποία υπάρχει υπερβολική συσσώρευση λίπους στο σώμα του ατόμου. Για να διαπιστώσετε αν το παιδί σας βρίσκεται εντός των φυσιολογικών ορίων βάρους για την ηλικία του, συμβουλευτείτε τον παιδίατρο σας, ο οποίος μέσω του υπολογισμού του Δείκτη Μάζας Σώματος και ειδικών διαγραμμάτων θα σας κατατοπίσει ανάλογα.
Είναι σημαντικό να τονιστεί πως η παιδική παχυσαρκία δεν αποτελεί ψυχική διαταραχή αλλά ούτε και μπορεί να αναφερθεί ως διατροφική διαταραχή μόνο.
Είναι ένα πολύπλοκο πρόβλημα το οποίο έχει σημαντικές επιπτώσεις τόσο οργανικές αλλά και ψυχολογικές στο παιδί για αυτό πολλοί ειδικοί ψυχικής υγείας αναφέρουν την παχυσαρκία ως διαταραχή βάρους και την εντάσσουν στις διατροφικές διαταραχές. Σε ένα μεγάλο ποσοστό παχύσαρκων παιδιών παρατηρείται και συννοσηρότητα με ψυχογενή βουλιμία.
Τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων την αναφέρουν ως μία από τις πιο επικίνδυνες, αλλά και στιγματιστικές και λιγότερο κοινωνικά αποδεκτές καταστάσεις στην παιδική ηλικία, όπου τα παιδιά συχνά γίνονται στόχοι πειραγμάτων ή/και εκφοβισμού για το βάρος τους.
Αιτίες και Παράγοντες Επιρροής
Υπάρχουν πολλά και ποικίλα αίτια που μπορεί να συντελέσουν ώστε να φτάσει ένα παιδί να αναπτύξει διατροφική διαταραχή στη μορφή παχυσαρκίας. Επιγραμματικά αναφέρονται τα πιο κοινά παρακάτω:
- Γενετικοί και βιολογικοί παράγοντες:
- Μεταλλάξεις γονιδίων σχετικά με πρόσληψη τροφής, τη ρύθμιση του σωματικού βάρους και τη δράση της ινσουλίνης.
- Φύλο:
- Μελέτες αναφέρουν ότι τα αγόρια είναι περισσότερο επιρρεπή στην παχυσαρκία, χωρίς, όμως, να είναι ξεκάθαρο αν η διαφορά αυτή οφείλεται σε διαφορετικά βιολογικά ή/και ορμονικά χαρακτηριστικά των δύο φύλων.
- Οικογενειακοί παράγοντες:
- Τα παιδιά των οποίων οι γονείς, και κυρίως η μητέρα, είναι παχύσαρκοι, είναι πιθανότερο να γίνουν παχύσαρκα και τα ίδια.Υπερπροστατευτικές οικογένειεςΔιαμόρφωση ανασφαλούς δεσμού παιδιού και γονέα
- Κοινωνικό-πολιτισμικοί παράγοντες:
- Η επιρροή των ΜΜΕ
- Η δημοτικότητα του παιδιού
- Οι αξίες και η κουλτούρα κάθε λαού
- Ο ορισμός του «ωραίου» και του «ιδανικού» σύμφωνα με τα κοινωνικά πρότυπα
- Οικονομικοί παράγοντες::
- Η οικονομική κατάσταση της οικογένειας
- Το εκπαιδευτικό υπόβαθρο των γονιών συμβάλλει ενεργά στην εκδήλωση παιδικής παχυσαρκίας.
- Ψυχολογικοί παράγοντες:
- Αυτό-εικόνα
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση
- Υπερβολική άσκηση-δίαιτα
- Κακοποίηση
- Άγχος επιδόσεων
- Στρες καθημερινής ζωής
Παιδική Παχυσαρκία & Διατροφή στην Ελλάδα
Αν και η παχυσαρκία μπορεί να είναι αποτέλεσμα κακής διατροφής, υπάρχουν ορισμένες δημογραφικές μεταβλητές που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την εκδήλωση της:
- σοβαρότητα της παχυσαρκίας
- κοινωνικοοικονομική κατάσταση
- επίπεδο εκπαίδευσης
- φύλο
- ηλικία
- εθνικότητα
Στην Ελλάδα το μεσογειακό μοντέλο διατροφής, που θεωρείται ότι συμβάλλει στην μακροζωία και την μειωμένη συνολική θνησιμότητα εγκαταλείπεται σταδιακά τα
τελευταία χρόνια και ιδιαίτερα από τις νεότερες γενιές.
Μια πρόσφατη μοντελοποιημένη μελέτη, χρησιμοποιώντας τις τροχιές του BMI για τους νέους έδειξε ότι μέχρι το 2050 η πλειοψηφία των σημερινών παιδιών (το 57,3%), θα έχει παχυσαρκία σε ηλικία 35 ετών, εάν η κοινωνία δεν λάβει άμεσα μέτρα.
Ψυχοκοινωνικά προβλήματα
Τα ψυχοκοινωνικά προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίσουν τα
υπέρβαρα-παχύσαρκα παιδιά και έφηβοι είναι περισσότερο έντονα από εκείνα που αντιμετωπίζουν αντίστοιχα οι ενήλικες.
Σύμφωνα με έρευνες, οι μαθητές που εμφανίζουν αυξημένο βάρος πέφτουν θύματα σχολικού εκφοβισμού σε πολύ υψηλό ποσοστό, και απομονώνονται κοινωνικά αφού δεν αισθάνονται αποδεκτοί από τους συμμαθητές τους. Μερικές από τις πιο συχνές εκφάνσεις της παχυσαρκίας στην ψυχολογία των παιδιών είναι οι παρακάτω:
- χαμηλή αυτοπεποίθηση
- χαμηλή αυτοεκτίμηση
- κατάθλιψη
- αρνητική αυτό-εικόνα
- εσωστρέφεια
- μοναχικότητα
- επιπτώσεις λόγω σχολικού εκφοβισμού
- δυσαρέσκεια με την υγεία και την εμφάνιση τους
Διατροφικές Συμπεριφορές Παιδιών και Οικογένεια
Οι διατροφικές συνήθειες ενός παιδιού αρχίζουν να εδραιώνονται από πολύ νωρίς και αλλάζουν με μεγάλη δυσκολία στη συνέχεια. Συγκεκριμένα από τα 6 έτη και μετά μέχρι και τα 12 έτη τα παιδιά αναπτύσσουν τις δικές τους προτιμήσεις και διατροφική ρουτίνα. Φυσικά, οι γονείς και το εγγύτερο οικογενειακό περιβάλλον διαδραματίζουν τον πιο σημαντικό ρόλο καθώς δρουν ως πρότυπα στα μάτια τους.
Τα εμπόδια που αντιμετωπίζει ένας γονέας στην εγκαθίδρυση των διατροφικών
συμπεριφορών του παιδιού τους είναι πολλαπλά, όπως παραδείγματος χάρη:
- Έλλειψη κατάλληλης γνώσης
- Αδυναμία ετοιμασίας φαγητού/μαγειρικές δεξιότητες
- Φτωχή αποδοχή γεύσεων από τα παιδιά
- Έλλειψη χρόνου
- Έλλειψη οικονομικών πόρων
- Έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης
- Κακή διαχείριση της ψυχολογίας των παιδιών και εφήβων
Η λειτουργικότητα της οικογένειας παίζει καίριο ρόλο, αφού δεν επηρεάζει απλώς το επίπεδο παχυσαρκίας αλλά συντελεί στην πρόληψη και την αντιμετώπισή της εάν εμφανιστεί.
Αποδιοργανωμένες οικογένειες οι οποίες δεν αναγνωρίζουν τις συνήθειες του παιδιού προωθούν την αίσθηση της χαμηλής αυτοεκτίμησης όπως επίσης και την απεριόριστη κατανάλωση φαγητού. Όταν το παιδί τρώει προκειμένου να ικανοποιήσει τις συναισθηματικές του ανάγκες είναι πιθανό να καταναλώσει περισσότερες θερμίδες από ότι χρειάζεται και να οδηγηθεί στην παχυσαρκία.
Είναι πολύ σημαντικό στην περίπτωση παχύσαρκων παιδιών η μέθοδος αντιμετώπισης να μην επικεντρώνεται μόνο στο ίδιο το παιδί αλλά και στην οικογένειά του ώστε να υπάρχει μια ολιστική προσέγγιση.
Πρόληψη & Αντιμετώπιση
Για την αποτελεσματικότερη πρόληψη της παχυσαρκίας έχουν προταθεί διάφορες λύσεις και προγράμματα τα οποία βασίζονται στη συμπεριφορική προσέγγιση με σημαντικά αποτελέσματα. Συγκεκριμένα, δίνεται περισσότερη βαρύτητα:
- Στις συνήθειες διατροφής και άσκησης του παιδιού.
- Στις τεχνικές ενίσχυσης της ψυχολογίας του που ενθαρρύνουν την εκδήλωση υγιών συμπεριφορών.
- Στην ανάπτυξη αυτοελέγχου και κρίσης, ώστε να μπορεί το παιδί να παρακολουθεί και να ρυθμίζει μόνο του τη συμπεριφορά του σχετικά με την κατανάλωση φαγητού
Έχει διαπιστωθεί δε, πως τα προγράμματα τα οποία συμπεριλαμβάνουν την ενεργή
συμμετοχή των γονέων έχουν πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα σε σχέση με αυτά που επικεντρώνεται αποκλειστικά στο παχύσαρκο παιδί.
Η πρόληψη και αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερα άμεσα και μακροπρόθεσμα αποτελέσματα:
- Μείωση κινδύνου παχυσαρκίας ενηλίκων
- Αποφυγή χρόνιων παθήσεων
- Καλύτερη ψυχική υγεία
- Βελτίωση σχολικής επίδοσης και ψηλότερα ακαδημαϊκά επιτεύγματα
- Ανάπτυξη υγιούς κοινωνικής ζωής
Μερικές χρήσιμες διατροφικές συμβουλές για τα γεύματα των παιδιών είναι οι εξής:
- 3 κύρια γεύματα & 2-3 μικρά γεύματα μέσα στη μέρα
- Προτίμηση σε τροφές φυτικής προέλευσης
- Άφθονα λαχανικά, φρούτα, όσπρια
- Κύρια μορφή λίπους το ελαιόλαδο
- Προτίμηση σε ψάρι αντί του κρέατος
- Δημητριακά και ψωμί ολικής άλεσης
- Μέτρια χρήση γαλακτοκομικών προϊόντων
- Τα γεύματα να μην είναι μεγάλα και η συνολική ποσότητα τροφής να είναι σε λογικά πλαίσια
Εκπαιδευτικοί και γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να αποκτήσουν υγιεινές διατροφικές συνήθειες εάν υιοθετήσουν τα παρακάτω:
- Φροντίστε να υπάρχει στο σπίτι ποικιλία τροφών
- Επιδιώξτε συγκεκριμένες σταθερές ώρες για να πραγματοποιείτε τα γεύματα της οικογένειας
- Περιορίστε στα παιδιά τη ζάχαρη και τα ενδιάμεσα γεύματα που έχουν υψηλή περιεκτικότητα λιπαρών
- Αποφύγετε υπέρ αλατισμένες τροφές
- Ενθαρρύνετε τα παιδιά να πίνουν πολύ νερό και όχι αναψυκτικά
- Λειτουργήστε πρώτοι εσείς ως παραδείγματα προς μίμηση
Οι πληροφορίες που περιέχονται στο παρόν κείμενο έχουν καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα και σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να εκλαμβάνονται ως ιατρικές συμβουλές. Αποκλειστικός υπεύθυνος για την ορθή και ολοκληρωμένη ενημέρωση, διάγνωση και πιθανή θεραπεία σε οποιοδήποτε θέμα υγείας αντιμετωπίζετε, είναι ο εξειδικευμένος πάροχος υγείας σας, στον οποίο θα πρέπει να απευθύνεστε σε κάθε περίπτωση.
