
Η εξωσωματική γονιμοποίηση, επίσης γνωστή και ως «in vitro γονιμοποίηση» (IVF), είναι μια τεχνική υποβοηθούμενης αναπαραγωγής κατά την οποία η γονιμοποίηση πραγματοποιείται εκτός του ανθρώπινου σώματος, συγκεκριμένα σε ελεγχόμενο περιβάλλον εργαστηρίου και όχι με τη φυσική διαδικασία αναπαραγωγής.
Αφορά μια θεραπεία γονιμότητας που συνίσταται στην εξαγωγή των ωαρίων από τις ωοθήκες της γυναίκας με παρακέντηση των ωοθυλακίων και στη συνέχεια στη γονιμοποίησή τους στο εργαστήριο με το σπέρμα του άνδρα (ή, εάν υπάρχει, ενός δότη). Στη συνέχεια, παρατηρείται η εξέλιξη των εμβρύων μέχρι να μεταφερθούν στη μήτρα της γυναίκας προκειμένου να επιτευχθεί εγκυμοσύνη.
Η εξωσωματική γονιμοποίηση χρησιμοποιείται ως μέθοδος αναπαραγωγής για ζευγάρια που αντιμετωπίζουν δυσκολίες να κυοφορήσουν φυσιολογικά ή έχουν άλλες ιατρικές προκλήσεις στην αναπαραγωγή.
Τύποι εξωσωματικής γονιμοποίησης
Διακρίνονται οι ακόλουθοι τύποι εξωσωματικής γονιμοποίησης:
- Συμβατική Εξωσωματική Γονιμοποίηση (IVF):
Συλλογή/ωοληψία 7-15 ωαρίων και τοποθέτηση μαζί με συγκεκριμένο αριθμό σπερματοζωαρίων σε τρυβλίο καλλιέργειας, περιμένοντας συγχώνευση, διείσδυση και γονιμοποίηση χωρίς κάποια παρέμβαση. Εάν το σπερματοζωάριο είναι πολύ κακής ποιότητας, αυτή η διαδικασία δεν θα συμβεί και, επομένως, δεν θα είναι δυνατή η απόκτηση εμβρύων.
- Minimal Stimulation IVF (mini-IVF):
Συλλογή/ωοληψία λιγότερων ωαρίων (1-3) τα οποία είναι υψηλής ποιότητας. Μερικές φορές οι γυναίκες προτιμούν αυτή τη μέθοδο καθώς είναι πιο οικονομική αλλά δεν υποβάλλονται στην επώδυνη ενέσιμη καθημερινή θεραπεία της συμβατικής εξωσωματικής γονιμοποίησης.
- Ενδοκυτταροπλασματική Έγχυση Σπέρματος/Μικρογονιμοποίηση-ICSI:
Εδώ ο εμβρυολόγος επιλέγει το καλύτερο σπερματοζωάριο, σε σχέση με την κινητικότητα και τη μορφολογία του και το εισάγει απευθείας στο ωάριο με τη βοήθεια εγχυτήρα.
Διαδικασία Εξωσωματικής Γονιμοποίησης
Η διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης περιλαμβάνει τα εξής βήματα:
- Έλεγχος του κύκλου της γυναίκας & Προκαταρκτικές εξετάσεις: Η γυναίκα υπόκειται σε ιστορικό και φυσικό έλεγχο του κύκλου της για να παρακολουθηθεί η ωρίμανση των ωοθηκών και να βρεθεί η κατάλληλη στιγμή εξαγωγής των ωοθηκών.
- Πλήρης έλεγχος εξετάσεων.
- Διέγερση των ωοθηκών: Συνίσταται πρόκληση πολλαπλής ωορρηξίας, με τη χορήγηση ορμονικών φαρμάκων στη γυναίκα και την επίτευξη πολλαπλής ωοθυλακικής παραγωγής διάρκειας 10-12 ημέρων. Ο σχηματισμός των ωοθυλακίων, ο αριθμός και η διάμετρός τους αξιολογείται με υπερηχογραφικό έλεγχο. Όταν φτάσουν τα 17-21 mm, προγραμματίζεται η παρακέντηση των ωοθηκών για ανάκτηση ωαρίων.
- Παρακολούθηση ωοθυλακιορρηξίας με υπερηχογραφήματα.
- Πρόκληση της ωοθυλακιορρηξίας.
- Ωοληψία/ Παρακέντηση ωοθηκών: Χορηγούνται βοηθητικές ορμόνες, όπως γοναδοτροπίνες (FSH και LH), που αυξάνουν τον αριθμό των ωοθηκών που ωριμάζουν κατά τη διάρκεια του κύκλου. Είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν τουλάχιστον 3 ωοθυλάκια μεγαλύτερα από 16 mm την ημέρα. Η διαδικασία διαρκεί 10-30 λεπτά περίπου.
- Συλλογή σπέρματος: Ο άνδρας παράγει δείγμα σπέρματος με οργανικές μεθόδους (όπως χειροκίνητη αυνανιστική διέγερση) ή με βοήθεια τεχνητών μεθόδων (όπως η ηλεκτρική επαναφορά σπέρματος).
- Γονιμοποίηση & Καλλιέργεια των εμβρύων: Τα ωάρια και το σπέρμα ενώνονται σε ένα εργαστήριο, όπου τα σπερματοζωάρια εισέρχονται στα ωάρια και προσπαθούν να γονιμοποιήσουν την κυτταρική μάζα του ωαρίου. Τα έμβρυα που προκύπτουν μετά τη σπερματέγχυση παρατηρούνται στο εργαστήριο μέρα παρά μέρα και ταξινομούνται ανάλογα με τη μορφολογία και τη διαιρετική τους ικανότητα.
- Αξιολόγηση εμβρύων.
- Εμβρυομεταφορά: Τα έμβρυα τοποθετούνται μέσα στη μήτρα της γυναίκας μέσα σε 3 έως 5 ημέρες μετά την αφαίρεση και τη γονιμοποίηση του ωαρίου μέσω ενός λεπτού καθετήρα που τα περιέχει. Εάν ένα έμβρυο εμφυτευθεί στη μήτρα και μεγαλώσει εκεί, επέρχεται επιτυχώς η εγκυμοσύνη.
- Εμβρυομεταφορά βλαστοκύστης.
- Έλεγχος κύησης.
Θα πετύχει από την 1η προσπάθεια;
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η γυναίκα μπορεί να πετύχει την εγκυμοσύνη με την πρώτη προσπάθεια IVF, ενώ σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να απαιτηθούν πολλές προσπάθειες. Είναι σημαντικό να έχετε ρεαλιστικές προσδοκίες και να συζητήσετε με τον γιατρό σας για τις πιθανότητες επιτυχίας της IVF στην περίπτωσή σας. Η υποστήριξη και η ενημέρωση από τον ιατρό σας θα σας βοηθήσουν να προετοιμαστείτε για τη διαδικασία και τις πιθανές αποτυχίες ή επιτυχίες. Η εξωσωματική γονιμοποίηση μπορεί να απαιτήσει περισσότερους από έναν κύκλους για να επιτύχει.
Εμμηνόπαυση & ποσοστά επιτυχίας
Η εμμηνόπαυση μπορεί να επηρεάσει την επιτυχία της εξωσωματικής γονιμοποίησης (IVF), αλλά αυτό εξαρτάται από τις ατομικές περιστάσεις και την αιτία της εμμηνόπαυσης. Η εμμηνόπαυση αναφέρεται στην περίοδο όπου οι γυναικείες ωοθήκες σταματούν να παράγουν ωάρια, και η γυναίκα δεν έχει πλέον την περίοδο.
Ορισμένοι παράγοντες που σχετίζονται με την εμμηνόπαυση και ενδέχεται να επηρεάσουν την επιτυχία της IVF είναι:
- Ηλικία: Η ηλικία είναι κρίσιμος παράγοντας στην IVF. Οι γυναίκες που είναι στη διαδικασία εμμηνόπαυσης έχουν πιθανότατα μειωμένη ποιότητα ωαρίων και μειωμένες πιθανότητες επιτυχίας σε σύγκριση με τις νεότερες γυναίκες.
- Απόθεμα ωοθηκών: Οι γυναίκες με εμμηνόπαυση έχουν περιορισμένο απόθεμα ωοθηκών και η ποιότητά τους μπορεί να είναι μειωμένη.
- Ορμονική υποστήριξη: Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι γυναίκες με εμμηνόπαυση πρέπει να λαμβάνουν ορμονική υποστήριξη για να προετοιμαστούν για την IVF.
Παρά τις πιθανές δυσκολίες, η IVF παραμένει μια επιλογή για πολλές γυναίκες με εμμηνόπαυση που επιθυμούν να επιτύχουν την εγκυμοσύνη. Η αναζήτηση κατάλληλου και έμπειρου ιατρού και κλινικής είναι ύψιστης σημασίας προτού αποφασίσετε να υποβληθείτε σε IVF, ειδικά αν αντιμετωπίζετε εμμηνόπαυση.
Τι ισχύει με τη νομοθεσία της Ελλάδας;
Σύμφωνα με τον νόμο περί εξωσωματικής γονιμοποίησης στην Ελλάδα ισχύουν τα κάτωθι:
- Οι γυναίκες που επιθυμούν να υποβληθούν σε εξωσωματική γονιμοποίηση πρέπει να είναι κάτω από ένα συγκεκριμένο ηλικιακό όριο. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το ν. 4958/2022, το ανώτατο ηλικιακό όριο για τη γυναίκα είναι τα 54 έτη, ενώ για τον άνδρα δεν υπάρχει ανάλογο όριο. Υπάρχει μια εξαίρεση μόνο για τα 18 έτη στην περίπτωση κάποιου νοσήματος ή οργανικής παθολογίας. Φυσικά η ιατρική κατάσταση του ασθενούς πιστοποιείται από ανάλογο θεράποντα ιατρό.
- Τα άτομα πρέπει να είναι υγιή, να μη πάσχoυν από ασθένειες όπως: ηπατίτιδα B & C, HIV και σύφιλη.
- Να υπάρχει συναίνεση και από τα 2 ενδιαφερόμενα μέρη.
- Η διάρκεια της κρυοσυντήρησης σπέρματος, ωαρίων και εμβρύων επιτρέπεται μέχρι 5 έτη.
- Συμβαίνει σε περίπτωση που το ζευγάρι θέλει να αποφύγει σοβαρή κληρονομική ασθένεια.
- Υπάρχει ανωνυμία στους δότες γεννητικού υλικού.
- Υπάρχει όριο στην εμβρυομεταφορά:
- 35 ετών 1-2 έμβρυα
- 35-39 ετών μέχρι 3 έμβρυα σε κάθε κύκλο
- 40 ετών 3 έμβρυα
- 40 ετών 4 έμβρυα
- Σε περίπτωση που μια γυναίκα επιθυμεί να γίνει δότρια ωαρίων, τηρούνται οι παρακάτω προϋποθέσεις:
- Να είναι 18-35 ετών αυστηρά.
- Να είναι υγιής (πλήρης ιατρικός έλεγχος).
- Κάποιες φορές απαιτούνται συμπληρωματικές εξετάσεις.
Ποσοστά & Παράγοντες επιτυχίας
Τα ποσοστά επιτυχίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης (IVF) διαφέρουν ανάλογα με πολλούς παράγοντες, όπως η ηλικία της γυναίκας, η ποιότητα των ωαρίων και του σπέρματος, καθώς και οι συνθήκες του εργαστηρίου και η εμπειρία του ιατρικού προσωπικού.
Συνολικά, τα ποσοστά επιτυχίας κυμαίνονται περίπου 30% έως 50% για γυναίκες κάτω των 35 ετών, με τα ποσοστά να μειώνονται για γυναίκες ηλικίας άνω των 35 ετών. Ορισμένοι από τους παράγοντες που μπορεί να βελτιώσουν τις πιθανότητες επιτυχίας της διαδικασίας είναι:
- Ηλικία της γυναίκας: Οι γυναίκες που είναι νεότερες έχουν υψηλότερες πιθανότητες επιτυχίας σε σύγκριση με τις γυναίκες που είναι μεγαλύτερες ηλικιακά.
- Υγεία των ωοθηκών: Η υγεία των ωοθηκών και η ποιότητα των ωαρίων επηρεάζουν τις πιθανότητες γονιμοποίησης και μιας επιτυχημένης εγκυμοσύνης.
- Υγεία των σπερματοζωαρίων: Η ποιότητα και η κατανομή των σπερματοζωαρίων είναι σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν την επιτυχία της IVF.
- Επιλογή εμβρύου: Η επιλογή ενός υγιούς εμβρύου αυξάνει κατά μεγάλο ποσοστό τις πιθανότητες επιτυχίας.
- Επίπεδο επαγγελματικής εμπειρίας του κλινικού προσωπικού: Οι κλινικές με εμπειρία στην IVF μπορούν να προσφέρουν μέγιστα αποτελέσματα πιθανούς επιτυχίας.
Παρόλο που αυτοί οι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν τις πιθανότητες επιτυχίας, η εξωσωματική γονιμοποίηση δεν εγγυάται πάντα την επιτυχή εγκυμοσύνη.
Παρενέργειες εξωσωματικής γονομοποίησης
Η εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF) είναι μια σύνθετη ιατρική διαδικασία και, όπως κάθε ιατρική επέμβαση, μπορεί να συνοδεύεται από ορισμένες πιθανές παρενέργειες. Οι παρενέργειες μπορεί να διαφέρουν από περίπτωση σε περίπτωση και μπορεί να επηρεάζουν τον καθένα με διαφορετικούς τρόπους.
Κάποιες από τις πιθανές παρενέργειες της εξωσωματικής γονιμοποίησης περιλαμβάνουν:
- Υπερδιέγερση ωοθηκών (OHSS): Κάποιες γυναίκες μπορεί να αντιδράσουν υπερβολικά στα φάρμακα για την ωοθηκεκτομή, προκαλώντας υπερδιέγερση των ωαρίων. Μπορεί να αντιμετωπίσουν επιπλοκές όπως διαρροή υγρού στην κοιλιακή χώρα, φούσκωμα, κοιλιακό άλγος, θρόμβους στο αίμα, αύξηση του σωματικού τους βάρους και τάση για εμετό.
- Πολλαπλή κύηση: Λόγω της χορήγησης φαρμάκων και των τεχνητών διαδικασιών που συμβαίνουν κατά τη γονιμοποίηση, υπάρχει αυξημένος κίνδυνος για πολλαπλές κυήσεις (δίδυμα, τρίδυμα, κλπ.).
- Αποτυχία εγκυμοσύνης: Παρόλο που η IVF μπορεί να είναι επιτυχημένη σε πολλές περιπτώσεις, δεν υπάρχει εγγύηση για επιτυχία και μπορεί να συμβεί αποτυχία εγκυμοσύνης.
- Επιπλοκές κατά την εμβρυομεταφορά: Μπορεί να παρουσιαστούν εμβρυοαποβολές ή επιπλοκές στην υγεία της μητέρας.
- Υγεία της μητέρας: εναλλαγές διάθεσης, κεφαλαλγίες, αλλεργικές αντιδράσεις σε φάρμακα, αιματώματα, μόλυνση, αιμορραγία, πόνος στο στήθος και λοιμώξεις.
Είναι σημαντικό να συζητήσετε με τον γυναικολόγο σας ή τον ειδικό της εξωσωματικής γονιμοποίησης για τα πιθανά πλεονεκτήματα, τις ανησυχίες, τις προσδοκίες, τα οφέλη της διαδικασίας αυτής καθώς και για τους πιθανούς κινδύνους και παρενέργειες που σχετίζονται με τη διαδικασία της IVF πριν αποφασίσετε να υποβληθείτε σε εξωσωματική γονιμοποίηση.
Οι πληροφορίες που περιέχονται στο παρόν κείμενο έχουν καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα και σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να εκλαμβάνονται ως ιατρικές συμβουλές. Αποκλειστικός υπεύθυνος για την ορθή και ολοκληρωμένη ενημέρωση, διάγνωση και πιθανή θεραπεία σε οποιοδήποτε θέμα υγείας αντιμετωπίζετε, είναι ο εξειδικευμένος πάροχος υγείας σας, στον οποίο θα πρέπει να απευθύνεστε σε κάθε περίπτωση.